1-PRIMEIROS PASOS
O primeiro que temos que facer é solicitar ao Rexistro Civil un certificado literal de defunción (convén pedir máis dun).
A súa expedición é gratuíta.
Solicítanse:
- Por internet (siga esta ligazón).
- Persoalmente en calquera Rexistro civil (aínda que non sexa aquel onde ocorreu o falecemento).
- Por correo dirixido ao Rexistro civil do lugar de falecemento.
O Rexistro Xeral de Actos de Última Vontade é un rexistro administrativo onde constan, en principio, unha lista de todos os testamentos feitos por unha persoa ao longo da súa vida. Os documentos orixinais non se envían a este rexistro, senón que quedan custodiados polo notario que corresponda.
Despois de obter o certificado de defunción hai que solicitar unha certificación do Rexistro Xeral de Actos de Última Vontade. Teñen que transcorrer 15 días hábiles desde o falecemento do causante antes de pedilo.
Para solicitalo hai que diferenciar:
a) Falecementos posteriores ao 2 de abril de 2009 e defunción non inscrita nun Xulgado de Paz.
Nestes casos pódese solicitar por internet sen ser necesario o certificado de defunción (salvo algunhas excepcións). Ademais a entrega é nuns 3 días hábiles (aínda que isto depende en moitas ocasións do funcionamento da web do Ministerio de Xustiza). Se dispón dun certificado dixital pode solicitalo seguindo esta ligazón ou, se o prefire, acudindo ao noso servizo específico.
Nuns 6 días hábiles pódese obter a certificación do Rexistro de Últimas Vontades se dispón de certificado dixital ou o solicita a través do noso servizo específico, sempre que se dispoña dos datos necesarios. De tódolos xeitos, teña en conta que o servizo web do Ministerio de Xustiza ten un funcionamento irregular en ocasións e o trámite pode tardar máis tempo.
b) Falecementos anteriores ao 2 de abril de 2009 ou defunción inscrita nun Xulgado de Paz.
Nestes casos pódese solicitar:
– Persoalmente na oficina Central de atención ao cidadán ou ben nunha xerencia territorial do Ministerio de Xustiza.
– Por correo dirixido Rexistro Xeral de Actos de Última Vontade, Ministerio de Xustiza.
En todos os casos é necesario abonar en calquera entidade de crédito a taxa administrativa enchendo o modelo 790.
Hai que presentar ou enviar o orixinal dunha certificación defunción (non unha fotocopia) e o exemplar para a administración do modelo 790.
Prazo: uns 10 días.
Nesta certificación constará se o causante fixo ou non testamento e podemos pasar á seguinte fase.
2-TÍTULO SUCESORIO
Para continuar os trámites é necesaria unha copia autorizada do testamento (non unha copia simple, que non leva firma ningunha, e que é frecuente a que o falecido garda na súa casa).
Se o causante fixo testamento constará na certificación que obtivemos do RGAUV. Pode que fixese varios, pero, en principio, o único testamento que interesa será o de data máis recente.
A certificación indicará:
- Data do testamento.
- Nome do notario ante o que se fixo.
- Notaría.
Con estes datos é fácil localizar o lugar en que se atopa o testamento.
Unha vez localizado haberá que pedir a copia autorizada a esa notaría acompañando a certificación do RGAUV, e o certificado de defunción orixinal.
A solicitude pode facerse:
- Persoalmente na notaría da que se trate, pero só por algún dos mencionados no testamento ou interesado na herdanza (ou apoderado especial)
- Ou ben, se non pode acudirse á mesma, pódese pedir por correo, enviando unha solicitude que será asinada polo interesado en presenza de calquera notario. Unha vez lexitimada a firma na solicitude, poderémola enviar a notaría onde estea o testamento sempre achegando a certificación do RGAUV e certificado de defunción orixinal.
Para pedir unha copia non é necesario ir persoalmente á notaría onde estea o testamento, é suficiente con facelo por correo.
A copia autorizada do testamento ten un custo que depende do número de folios do testamento orixinal e da antigüidade que teña.
Prazo: desde a solicitude en notaría uns 4 ou 5 días.
Ter o testamento é fundamental pois nel constará quen son os herdeiros e en qué proporcións.
Se vostede quere obter unha copia autorizada dun testamento en concreto, pode solicitar o servizo correspondente.
Poida que o falecido non fixese testamento, o que constará así na certificación do Rexistro Xeral de Actos de Última Vontade. En tal caso será necesario que un notario determine quén son os herdeiros chamados con arranxo á lei.
Desde o 23 de xullo de 2015 -data de entrada en vigor da nova lei de Xurisdición Voluntaria-, todas as declaracións de herdeiros son tramitadas polos notarios. Ata entón se o falecido non deixaba cónxuxe, descendentes nin ascendentes, quedando parentes colaterais (irmáns, sobriños, tíos, etc…), entón a declaración facíana os xulgados.
Coa nova Lei de Xurisdición Voluntaria (que entrou en vigor o 23 de xullo de 2015) simplificáronse os trámites no caso de que o falecido non fixese testamento, posto que todas as declaracións de herdeiros serán feitas pola notaría.
A declaración de herdeiros refírese a os que o sexan o día do falecemento do causante, aínda que, con posterioridade, falecese algún dos chamados á herdanza. Por exemplo: o día 1 de febreiro de 2010 falece unha viúva sen testamento deixando tres fillos (A, B e C). Posteriormente, o día 14 de abril de 2010 falece o fillo B, deixando outros descendentes. Ao ir facer a declaración de herdeiros, aínda que sexa en maio de 2010, declararánse herdeiros da viúva, por terceiras iguais partes, ao tres fillos A, B e C. Logo, a parte que ía ir para B repartirase entre os seus propios herdeiros.
Quen teñen dereito a herdar
Se quere saber quen teñen dereito a herdar a falta de testamento acuda á sección Temas Sucesión Intestada.
De forma resumida, a declaración tramitarase da seguinte forma:
Notario competente
Son competentes para tramitar esta acta de notoriedade, a elección do solicitante:
- O Notario do último domicilio ou residencia habitual do falecido.
- Onde estivera a maior parte da herdanza.
- O lugar de falecemento.
- Tamén poderá acudir a un Notario dun distrito lindeiro aos anteriores. Por exemplo, calquera notario de Santiago poderá tramitar a declaración de herdeiros dun falecido en todos os municipios lindeiros
Documentación
Aínda que dependerá de cada notaría, en principio haberá que presentar esta documentación:
- DNI do falecido.
- Certificado orixinal de defunción e certificación do RGAUV.
- Certificados de nacemento de todos os herdeiros.
- Certificados de defunción dos chamados á herdanza premortos e de grao máis próximo.
- Libros de familia.
- Etc…
Sobre todo, no caso de declaracións de herdeiros de colaterais, a documentación a presentar pode ser moi abundante e tardarse bastante tempo en recompilala. Convén en todo caso ter todo preparado antes de ir á notaría.
Testemuñas
Ademais do interesado deberán acudir á notaría dúas testemuñas que coñezan á familia para que manifesten que non lles consta que existan outros herdeiros.
Firma en notaría
Unha vez que o asesor que xestione a herdanza teña toda a documentación, terá que levala á notaría que corresponda, para citar -á mesma hora e día- ao interesado que instase a acta e ás dúas testemuñas, e asinar en presenza do notario.
Prazo
Desde que se asina en notaría ata que o notario declara quen son os herdeiros abintestato teñen que transcorrer, polo menos, 20 días hábiles (o que na práctica convérteo case nun mes).
Esta acta ten un custo que depende de moi variadas circunstancias.
Obtida a copia da acta nela constará quen son herdeiros e en que proporcións.
3-INVENTARIO
Inmobles
Para saber que inmobles (leiras urbanas, rústicas, vivendas, etc..) ten unha persoa haberá que recompilar as escrituras que puider conservar. Alí constará que bens lle pertencían. Aínda que se teñan escrituras é importante pedir unha nota simple de cada leira no Rexistro da propiedade, para coñecer o estado en que se atopan as leiras (cargas, hipotecas, titulares?).
Aínda que haxa escrituras, é moi importante pedir notas simples ao Rexistro da Propiedade para comprobar que os bens están inscritos correctamente a nome do falecido e que non hai cargas ou outros dereitos.
Se non hai escrituras ou están extraviadas podemos localizar os bens de distinta forma:
1-Inscritos no Rexistro da Propiedade.
Localizar os bens inmobles (vivendas, leiras rústicas, solares, etc.) dunha persoa é moi sinxelo cando están inscritos no Rexistro da Propiedade. Para iso basta solicitar notas simples dos bens que aparezan inscritos ao seu nome no Rexistro.
Este trámite pode facerse
A través da web (www.registradores.org).
Persoalmente acudindo a un Rexistro.
2-Non inscritos no Rexistro da Propiedade
Neste caso convén acudir ao Catastro.
Para iso a persoa que xestiona a herdanza acudirá aos chamados PIC (puntos de información catatastral) que están autorizados para emitir certificacións catastrais de todos os bens dunha persoa. En cada concello adoita haber un PIC.
Pode coñecer onde están estes PIC seguindo esta ligazón.
O custo destes certificados é variable pois nalgúns concellos cóbrase e noutros non.
Metálico, saldos e valores
Tamén é necesario localizar todas as contas, cadernos e saldos do causante.
Acudirase ás entidades de crédito co certificado de defunción, o do RGAUV e co testamento ou acta de declaración de herdeiros. Pedirase á entidade que certifique todos os saldos, accións e demais que tivera o causante. Os saldos veñen referidos ao día do falecemento do causante.
Últimamente os Bancos e Caixas adoitan percibir comisións pola emisión de certificados de saldos de contas e cadernos. Solicíte na entidade o folleto de tarifas para coñecer o que lle poden cobrar por estas certificacións.
Seguindo esta ligazón pode coñecer as comisións bancarias por emisión de certificacións. (En todo caso son variables, consulte á súa oficina)
Teña en conta que, unha vez que o banco ou entidade teñen coñecemento do falecemento do causante, bloquéanse as contas de forma que non se poderá sacar o diñeiro das mesmas ata que se acredite ao banco o pago dos impostos e a titularidade dos bens.
Para localizar as contas e saldos pódese:
- Recompilar a documentación que puidera ter o falecido na súa casa.
- Acudir ás últimas declaracións do IRPF onde constarán, en principio, os pagos de intereses de contas e dividendos.
- E, en última instancia, ir banco por banco solicitando os certificados de saldo.
Unha forma práctica de localizar as contas bancarias dunha persoa falecida é acudir á última declaración da renda que fixese.
Vehículos
Lóxicamente dentro da herdanza tamén haberá que incluír os vehículos do causante para a súa adxudicación ao que corresponda.
No seu día, unha vez satisfeitos os impostos, haberá de facerse a correspondente transferencia do vehículo ante a DXT.
Seguros de vida
As cantidades que se perciben polos seguros de vida, non forman parte da herdanza. É dicir, o falecido pode designar beneficiario dun seguro de vida a unha persoa que non teña nada que ver cos seus herdeiros. Noutras ocasións non hai designación específica de beneficiarios de seguros de vida polo que as cantidades corresponderán aos herdeiros.
Non sempre é fácil localizar as pólizas de seguro. Para iso dispomos dun servizo específico.
Desde o punto de vista fiscal, sí hai que ter en conta as cantidades que se perciben por este concepto á hora de facer a liquidación do Imposto de Sucesións.
Ajuar doméstico
O ajuar doméstico (mobiliario e aveños da vivenda habitual) adxudícase en principio ao cónxuxe sobreviviente (se procede), sen incluír as xoias e outros obxectos de extraordinario valor.
Desde o punto de vista fiscal o ajuar doméstico valórase nun 3% do total valor da herdanza, salvo que os interesados asignen a este ajuar un valor superior ou proben fidedignamente a súa inexistencia ou que o seu valor é inferior ao que resulte da aplicación da referida porcentaxe.
En Navarra a lexislación fiscal suprimiu a referencia ao ajuar doméstico.
Independentemente disto, teña en conta que o viúvo ou, no seu caso, parella de feito, pode ter dereito a que se lle adxudique o ajuar da vivenda habitual da familia.
Valoración dos bens
Todos os bens, dereitos e accións que hai na herdanza deben ser valorados conforme ao seu valor real (valor de mercado). No caso dos inmobles en moitas ocasións este valor é moi diferente ao valor catastral (que é o que figura nos recibos do IBI).
O valor de mercado e o valor catastral, non teñen por que coincidir.
A valoración debe facerse tendo en conta o estado dos bens ao día do falecemento.
As Comunidades Autónomas foron establecendo criterios para valorar os inmobles, moitos deles partindo do valor catastral.
Do causante
Tamén hai que ter en conta as débedas do causante porque ao aceptar a herdanza transmítense ao herdeiro non só os bens e dereitos senón tamén as débedas que puidera ter, quedando obrigados os herdeiros ao seu pago non só cos bens da herdanza senón tamén cos seus propios (sen prexuízo do réxime especial de Navarra e o País Vasco).
A renuncia á herdanza debe facerse ante notario, non valendo a que se fai nun documento privado.
Se o falecido tiña débedas e obrigacións debe actuarse con moito coidado e pensar se convén aceptar a herdanza. Teña en conta que a aceptación da herdanza pode ser expresa ou tácita. Enténdese que unha persoa acepta a herdanza de forma tácita se realiza algún acto que implique tomar a cualidade de herdeiro, por exemplo dispondo de bens da herdanza ou gastando diñeiro da mesma.
Polo anterior, se as débedas son importantes ou superiores ao activo haberá que ter en conta a posibilidade de renunciar á herdanza ou de aceptar esta a beneficio de inventario. Para iso debe consultar antes de realizar acto algún.
Da herdanza
Estas son débedas que se xeran pola propia sucesión como, por exemplo, os gastos de enterro e funeral ou os gastos de avogado, xestoría e demais.
4- PARTICIÓN
Este é un documento fundamental. Nel vanse a recoller todos os datos dos interesados, os bens, dereitos e débedas así como as adxudicacións que se fagan aos herdeiros e legatarios.
Para iso haberá que ter en conta se hai ou non testamento e as disposicións que fixera o causante.
A redacción do mesmo é moi complexa, polo que é aconsellable un lugar especializado na materia para que lle asesore e elabore o mesmo.
Citarase a todos os interesados para que lean o documento e logo, firmen ante notario.
Nós dispomos dun servizo polo cal se redactará integramente este documento.
En calquera caso, hai que ter en conta que non existe ningunha obrigación de facer escritura de herdanza ante notario. A escritura pública será necesaria só se queremos que as adxudicacións se inscriban no Rexistro da Propiedade e, teña en conta, que a inscripición no Rexistro tampouco é obrigatoria.
Non hai obrigación legal algunha de ir á notaría ou ao Rexistro da Propiedade; o obrigatorio en toda herdanza é pagar os impostos no prazo establecido.
Se na herdanza hai bens inmobles e quérense inscribir no Rexistro da Propiedade será necesario elevar a público o documento de partición, ou facelo público directamente.
O contido do caderno particional é moi variable, dependendo de se hai ou non testamento, de como está redactado o mesmo e de quen sexan os herdeiros chamados á herdanza polo testador ou pola lei. Dependerá de cada caso concreto.
5-PAGO DE IMPOSTOS
Prazo
-Prazo inicial:
O prazo para verificar este pago é, en principio, de seis meses desde o falecemento.
En seis meses hai que pagar o imposto, aínda que se pode pedir prórroga.
Prórroga
Antes de que transcorran cinco meses desde o falecemento pódese solicitar unha prórroga doutros seis. A prórroga concedida comezará a contarse desde que finalice o prazo de seis meses e levará aparellada a obrigación de satisfacer o interese de demora correspondente ata o día en que se presente o documento ou a declaración. A evolución do interese de demora nos últimos anos foi esta:
– Ano 2012: 5% anual.
– Ano 2013: 5% anual.
– Ano 2014: 5% anual.
– Ano 2015: 4,375% anual.
– Ano 2016: 3,75% anual.
Son requisitos da solicitude de prórroga:
-Solicitude acompañada de certificación da acta de defunción do causante, e facendo constar nela o nome e domicilio dos herdeiros declarados ou presuntos, e o seu grao de parentesco co causante cando fosen coñecidos.
– Situación e o valor aproximado dos bens e dereitos.
– Motivos en qué se fundamenta a solicitude.
– Ingreso das cantidades de Autoliquidación. Nalgunhas Comunidades Autónomas o ingreso debe efectuarse obrigatoriamente mediante a correspondente autoliquidación. Para iso haberá que encher os modelos oficiais correspondentes (de declaración e de autoliquidación ?mod. 650 e D650) e efectuar o ingreso na entidade de depósito que presta o servizo de caixa ou nalgunha das súas entidades colaboradoras. Ademais nas seguintes CCAA o réxime de autoliquidación é obrigatorio (sen ter en conta o réxime foral vasco e navarro):
- Andalucía
- Aragón
- Asturias
- Baleares
- Canarias
- Castela e León
- Castela-A Mancha
- Cataluña
- Galicia
- Murcia
- Valencia
No réxime de autoliquidación é o propio interesado o que ten que calcular canto ten que pagarse de imposto e ingresalo na facenda autonómica.
Declaración.
Noutras o réxime de autoliquidación non é obrigatorio presentándose a documentación que logo que se di para que sexa a propia Administración a que indique ao interesado as cantidades que teñen que pagarse de imposto.
1.5.1.3. Lugar.
Competencia.
A Administración competente e á que haberá que presentar as declaracións ou autoliquidacións, será a correspondente ao lugar onde o causante tiña a súa residencia habitual. En canto a que se entende por residencia habitual do causante hai que diferenciar:
- Comunidades Autónomas de réxime común (todas salvo Navarra e País Vasco): considerarase que o falecido tiña a súa residencia habitual no territorio no que houber vivido máis días no últimos cinco anos anteriores ao falecemento.
- No País Vasco e Navarra: considerarase que o falecido tiña a súa residencia habitual no territorio no que vivise un maior número de días do ano inmediatamente anterior ao falecemento.
- O imposto págase nas CCAA onde o causante tiña a súa residencia habitual, independentemente do lugar onde se atopen os bens herdados.
É moi importante abonar o imposto á Comunidade Autónoma competente, pois se pagamos na que non corresponde (e sen prexuízo de poder solicitar a súa devolución) a Comunidade Autónoma competente poderá reclamarnos tamén o pago das cantidades correspondentes.
Herdeiro ou causante residente no estranxeiro.
No entanto, en caso de residencia fóra de España hai que ter en conta o seguinte:
- O herdeiro ou legatario que resida no estranxeiro, deberá pagar o imposto de sucesións ao Estado español e non ás CCAA, sendo de aplicación a lexislación estatal. Isto é importante, pois a lexislación estatal non prevé moitas reducións que si son aplicables na normativa das Comunidades Autónomas.
- Se o herdeiro reside no estranxeiro, hai que cumprir ca lexislación do Estado e non á das CCAA.
Aínda que o herdeiro ou legatario viva en España, se o falecido residía fóra de España (independentemente da súa nacionalidade), tamén deberá pagar o Imposto de Sucesións ao Estado español e con arranxo á lexislación estatal, aínda que poderá descontar o que pagase a outro Estado por un imposto similar ao de sucesións.
Ainda así, teña en conta que a sentenza do Tribunal de Xustiza da Unión Europea de 3 de setembro de 2014 abre a porta para reclamar o pago indebidamente pois entende que no caso de que a competencia para liquidar corresponda ao Estado Español, poden aplicarse as bonificacións previstas na lexislación autonómica.
Hai que ter en conta, ademais, os convenios internacionais que España ten subscritos con algúns paises sobre este asunto para evitar a dobre imposición (Francia, Suecia ou Grecia).
Oficina.
Presentarase na oficina competente da Comunidade Autónoma á que corresponda o rendemento. Se o domicilio do falecido foi nunha capital de provincia haberá que acudir á Consellería de Facenda que corresponda e se ese domicilio era nun municipio da provincia haberá de presentarse o Rexistro da Propiedade que corresponda ao municipio e que actúa como oficina liquidadora.
1.5.1.4. Documentación.
Xunto ao documento de partición que corresponda e, no seu caso, os modelos de declaración e autoliquidación deberán presentarse:
- Certificacións de defunción do causante e do rexistro xeral de actos de última vontade.
- Copia autorizada do testamento ou da declaración de herdeiros. Se non estivera feita a declaración de herdeiros, presentarase unha relación dos presuntos con expresión do seu parentesco co causante.
- Un exemplar dos contratos de seguro.
- Xustificación documental das cargas, gravames, débedas e gastos cuxa dedución se solicite.
- Documentos que acrediten a idade dos herdeiros menores de vinteún anos.
- Certificacións dos saldos de contas en entidades financeiras, e do valor das accións e participacións.
- Escrituras ou títulos de adquisición polo causante dos bens inmobles incluídos na sucesión.
Aínda que en ocasións esquécese este imposto, tamén hai que telo en conta posto que pode supor unha importante cantidade de diñeiro. É un imposto que é potestativo de establecer polos concellos, aínda que moitos o veñen esixindo. Á diferenza do imposto de sucesións, é que este pagarase no municipio onde estean situados os inmobles urbanos que se herdan.
Os suxeitos pasivos estarán obrigados a presentar a correspondente declaración que determine a ordenanza respectiva. Os concellos están facultados para establecer o sistema de autoliquidación polo suxeito pasivo.
O prazo será de seis meses prorrogables ata un ano a solicitude do suxeito pasivo.
Non hai que esquecer o imposto sobre o incremento de valor de terreos de natureza urbana (antiga plusvalía municipal), que é un imposto que se refire a cada inmoble urbano herdado e que se paga ao concello onde estea situado o ben en cuestión. O seu custo é elevado.
6-ENTREGA DE BENS
Liquidados os impostos xa podemos tomar posesión de todo o que nos corresponda.
a) Inmobles.
Inscritos no Rexistro da Propiedade.
A inscrición no Rexistro da Propiedade non é obrigatoria pero, lóxicamente, tratándose de bens inmobles, convén sempre inscribilos a nome do seu propietario. Para iso acudiremos ao Rexistro da Propiedade no que se atopen os bens para polos a nome da persoa adxudicataria. Será necesario levar o caderno particional. No caso de que haxa inmobles que pertenzan a diferentes Rexistros haberá que levar a documentación a cada un deles.
Se os inmobles pertencen a diferentes Rexistros da Propiedade non hai que esquecer levar a escritura de partición a cada un deles.
No Rexistro da Propiedade inscríbense todos os dereitos e participacións que recaen sobre o ben de que se trate, incluído o dereito de usufructo. Neste último caso, se o usufructo é vitalicio (que dura mentres viva o usufructuario) cando faleza o seu titular non será necesario facer novas escrituras para extinguir o dereito: bastará presentar un certificado de defunción orixinal no Rexistro acompañado dunha solicitude.
Non é necesario facer escrituras para cancelar un usufructo vitalicio no Rexistro.
Non inscritos no Rexistro da Propiedade.
Neste caso é importante facer a partición en escritura pública. Dependendo da situación poderemos conseguir que o ben se inscriba no Rexistro. Consulte cada caso concreto.
Comunicacións ao Catastro.
Se a partición fíxose en notaría, en principio, esta encargouse de comunicar os novos titulares dos inmobles á Dirección Xeral do Catastro. En calquera caso podemos facelo por nós mesmos acudindo ao correspondente procedemento catastral. Para iso é necesario encher o modelo 901N. Siga esta ligazón se quere obter este modelo 901N.
b) Metálico, saldos, valores e seguros.
Igualmente co caderno particional acudiremos aos bancos, entidades aseguradoras e demais para que nos entreguen o que nos corresponda. Teña en conta que ata que non se lles acredite o pago dos impostos e a quen corresponde o diñeiro, as entidades de crédito están obrigadas a reter as cantidades depositadas nelas.
Ata que non se paguen os impostos os bancos poden reter o diñeiro das contas.
c) Vehículos.
Se na herdanza hai vehículos haberá de facerse a correspondente transferencia na Dirección Xeral de Tráfico.